قوانینی که در ایران رعایت نمی شوند؛ عادی سازی ماهواره به بهانه فراگیری!

موضوع ماهواره و وسایل ارتباطی به این شکل، در سال های اخیر بار دیگر مورد چالش قرار گرفته است.  در سال 1373، قانون مربوط به ممنوعیت استفاده از تجهیزات دریافت ماهواره در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و این قانون تا به امروز همچنان پایدار مانده است: " به موجب این قانون ورود، توزیع و استفاده از تجهیزات دریافت از ماهواره جز در مواردی که قانون تعیین کرده است ممنوع می‌باشد.  وزارت کشور موظف است با استفاده از نیروهای انتظامی و یا نیروی مقاومت بسیج در اسرع وقت نسبت به جمع‌آوری تجهیزات دریافت‌از ماهواره اقدام نماید."

بر اساس این قانون تبلیغات در شبکه های ماهواره ای ممنوع است: " نشر آگهی‌های تبلیغاتی از طرق مختلف توسط مطبوعات، صدا و سیما یا تبلیغات شهری که متضمن جواز استفاده از برنامه‌های ماهواره‌می‌باشد ممنوع است."

با تدوین و تصویب قانون مربوط به استفاده از تجهیزات ماهواره برای اولین بار در کشور، از آن پس برخورد با فروشندگان و دارندگان این دستگاه ها، چارچوب مشخص و قانونی پیدا کرد و دست متولیان امر برای پیگیری آن باز شد. با گذشت بیش از 22 سال از تصویب قانون، هر ساله شاهد طرح هایی برای جمع آوری ماهواره ها اجراء می شود و حتی نیروی انتظامی برای برخورد وارد ساختمان ها و پشت بام های ساختمان های مسکونی می شود. هر چند نحوه مقابله با پدیده غیرقانونی با ماهواره با مشکلات و انتقادهای روبه رو بود و هست، ولی شخصیت ها و سازمان های منتقد، هیچ راهکار دیگری جز برداشتن قانون ممنوعیت استفاده از ماهواره را پیشنهاد نمی کردند.

در همین زمینه با فراگیر شدن پخش تبلیغات در شبکه های ماهواره ای و به ویژه تبلیغ مربوط به فیلم های سینمایی بار دیگر، موضوع تغییر قوانین مربوط به ماهواره بر سر زبان ها افتاد و در این زمان، علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی پیش قدم شد. وی در زمینه تبلیغات فیلم های سینمایی روی پرده در شبکه های ماهواره ای فارسی زبان گفته است:"اصلاح این قانون بسیار ضروری است و حتما باید اصلاح شود چراکه استفاده افراد از ماهواره به کل غیرقانونی است اما اکثریت مردم از آن استفاده می‌کنند. در واقع حداقل 70 درصد مردم خلاف قانون رفتار می‌کنند. با این حال، مادامی‌که قانون ممنوعیت از ماهواره وجود دارد قوانین زیرمجموعه آن نیز اعمال خواهد شد...می‌توان از ماهواره برای تبلیغ کالای فرهنگی بهره برد اما این مسئله در شرایطی تحقق پیدا می‌کند که استفاده از ماهواره قانونا مجاز شود."

آمارهای مربوط به استفاده از تجهیزات ماهواره در میان ایرانی ها از 40 درصد تا 70 درصد در نوسان است و صدا وسیما نیز آمار 60 درصدی ارائه داده است. از سوی دیگر طرح های مربوط به جمع آوری ماهواره ها نیز اغلب با شکست روبه رو شده اند و ملاحضات و مصلحت اندیشی هایی باعث عدم برخورد قاطع و متداوم با آن شده است. از این رو برخی از متولیان فرهنگی با پاک کردن صورت مساله، خواهان اصلاح قانون ممنوعیت استفاده از ماهواره و حتی لغو آن هستند. 

اما آیا باید با فراگیر شدن یک پدیده مذموم، طرح های مربوط به برخورد و حل این پدیده ها را شکست خورده ارزیابی کرد و تلاش ها برای رفع آن را به کناری نهاد؟ این سوال در حالی وجود دارد که جنبه های بعدی مربوط به موضوع را نمی توان نادیده گرفت. دسترسی به اطلاعات و شبکه های اطلاع رسانی در قالب های متنوع سیاسی، سرگرمی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در سال های اخیر به حدی رسیده که ابزارهای قدیمی دیگر در اولویت افراد جامعه برای به کارگیری در جهت دسترسی به اطلاعات نیستند. 

اینترنت و فضای مجازی که به صورت گسترده ای به گوشی های تلفن همراه هوشمند راه پیدا کرده، به نظر می رسد برخورد با تجهیزات ماهواره ای را از دستور کار خارج ساخته یا باعث سست شدن برخوردها شده است. در این میان شبکه های اجتماعی سرگرم کننده ای مانند تلگرام و اینستاگرام در میان ایرانیان به خاطر سهولت دسترسی از محبوبیت ویژه ای برخوردار شده اند و ضریب نفوذ آنها بسیار بالاتر از دیگر رسانه ها شده است. انقلاب نوین در عرصه اطلاع رسانی در حالی روی داده که در فاصله کوتاهی فناوری نوینی جایگزین قبلی می شود و بسیاری از سبک های قدیمی ارتباطی را تغییر می دهد. 

ولی آنچه در این میان همچون دیگر پدیده های ارتباطی قابل ملاحضه است، عقب ماندگی سازمان ها و نهادهای مربوط در این زمینه از کاربران این فناوری هاست. میلیون ها ایرانی از شبکه های اجتماعی به صورت آزادانه استفاده می کنند بدون اینکه پیش از آن در زمینه آسیب های آن اطلاعاتی وجود داشته باشد یا ابزارهایی برای جلوگیری از آسیب های مختلف در این شبکه ها اندیشیده شده باشد. مشاهده می شود برخی از کاربران شبکه های اجتماعی با سواستفاده از خلاهای موجود در این فضاها دست به انتشار محتویات ضد ارزش های اسلامی و ایرانی می زنند و عرف های پذیرفته شده جامعه را نشانه می روند. از این دست از رفتارها در شبکه های اجتماعی بسیار فراوان است ولی پیش از آنکه این شبکه های رواج پیدا کند، در زمینه فرهنگ سازی و استفاده درست خانواده ها از آن کمترین کار تحقیقی و تخصصی صورت نگرفته و فرد با اتصال به این شبکه ها در اقیانوس بی پایان از محتویات متنوع رها می شود. 

تجربه ممنوعیت ماهواره و استفاده آزاد از برخی از شبکه های اجتماعی نشان می دهد، در صورت فراگیر شدن هر پدیده ای به صورت قانونی و غیرقانونی در زمینه اطلاعات و اطلاع رسانی، عدم تبیین چارچوب های علمی، تخصصی و واقع گرایانه برای فعالیت در این حوزه ها، به یک میزان آسیب به جامعه خواهد رساند. ولی از سویی نباید یک بابی در زمینه برخورد سهل انگارانه در زمینه پدیده های قانونی و عدم رعایت آن صورت گیرد، بدین معنا که فراگیر شدن ماهواره در ایران را بهانه ای برای برچیدن قوانین مربوط به برخورد با آن ارزیابی کرد. چنین روشی باعث تعمیم آن به قوانین دیگر خواهد شد و به نوعی، قبح قوانین سختگیرانه در برخورد با پدیده های هنجارشکن خواهد شکست! موضوعی که در زمینه گشت های ارشاد در برخورد با ناهنجاری های مربوط به عدم رعایت حجاب مشاهد می شود و بسیاری از دولتمردان و حتی برخی از قانونگذاران در مجلس، آن را مستمسکی برای کسب رای و جلب توجه به خود در نظر گرفته اند بدون اینکه راهکار مناسبی ارائه کنند. 

از این رو با وجود میلیون ها دیش ماهواره ای بر پشت بام ایرانی ها در کنار پابرجا بودن قانون ممنوعیت استفاده از تجهیزات گیرنده ماهواره ای، این نوع برخورد دهن کجی به قانون از سوی افراد جامعه محسوب می شود که باعث تسری چنین برخوردی با قوانین اجتماعی و فرهنگی در عرصه های دیگر نیز شده است. قوانین دو طرف دارند کسانی که مجری اجرای قوانین اند و کسانی که ملزم به رعایت آن هستند. افزایش استفاده از تجهیزات ماهواره ای در کشور و فراگیر شدن آن نشان از عدم وجود ابزارهای بازدارنده قوی و سهل انگاری های مقطعی از یکسو و از سویی عادی شدن عدم رعایت قانون از سوی اکثریت جامعه را می رساند. باید این نکته را در نظر داشت یکی از عوامل قوام بخش زندگی اجتماعی در کشورهای مختلف، وجود قوانین مختلف است که پایبندی به آنها بر عهده اعضای جامعه قرار گرفته تا بتوان کنار هم قرار گرفتن افراد مختلف با گرایش های متنوع را مدیریت کرد، بر اساس این، رعایت قوانین در زندگی اجتماعی به عنوان یک اصل مترقی پذیرفته شده، هرچند بسیاری از قوانین به صورت مطلق وجود ندارند و در گذر زمان با توجه به تغییرات مختلف، جایگزین، اصلاح یا تغییر می کنند ولی اصل بر اجرای قوانین اجتماعی است تا عدم تبعیت! 

در همین چارچوب، افتخارآمیز نیست که بسیاری از افراد جامعه در کشور ایران، وقعی به قوانین مربوط به ماهواره نمی نهند و برخی از مسئولین نیز به دلیل عدم رعایت قانون از سوی مردم، به دنبال برافکندن آن هستند. بنابراین یک اصل اساسی باید از سوی همه افراد جامعه و مسئولین پذیرفته شود که آن نیز اجرای تمام و کمال قوانین با وجود احتمالی نواقص می باشد. جا افتادن فرهنگ احترام به قوانین و رعایت آنها، در مرحله نخست راه را برای پیشرفت و ترقی جامعه در زمینه زندگی اجتماعی هموار می سازد و در نهایت می تواند زمینه ای برای پیگیری مطلوب، اصلاح، جایگزینی و تغییر قوانین اجتماعی و فرهنگی ایجاد سازد.