کودتایی که 24 ساعت دوام نیاورد؛ چرا کودتای ترکیه شکست خورد؟

نفوذ گسترده وفاداران به اردوغان در مناصب حکومتی و امنیتی و قبضه خیابان های استانبول و آنکارا توسط طرفداران او موجب عدم پایداری کودتاچیان شد.  قدرت گیری حزب عدالت و توسعه در ابتدای هزاره ی سوم را می توان نقطه ی عطفی در تاریخ ترکیه قلمداد نمود. ترکیه امروزی بر خلاف دهه های پیشینش و به مدد سیاست های کارآمد رهبران حزب مسیر پیشرفت و اعتلا را در پیش گرفته است، مسیری که عضویت در جی 20 و رونق اقتصادی بالای این کشور در کنار نقش آفرینی فزاینده در تحولات منطقه تنها مصادیقی از قدرت ترکیه بسان کشوری نوظهور در جامعه بین المللی است.

ارتش در ترکیه از زمان استقرار نظام جمهوری توسط مصطفی کمال پاشا تا به امروز به عنوان حافظ و حامی اصلی لائیسیته و سکولاریزم در این کشور بوده و هر گاه احساس خطری می نموده با ورود نظامی به مقابله با مخالفین آرمان آتاترک پرداخته است، با این حال و قدرت گیری فزاینده اردوغان در سطح داخلی و قلع و قمع مخالفینش، احتمال وقوع چنین اقدامی رو  دور از انتظار نموده بود. شب گذشته و در میان ناباوری همگان، گروهی از نظامیان مخالف رئیس جمهور تحت عنوان حفاظت از دموکراسی و حقوق بشر اقدام به کودتا نمودند، کودتایی که دوام چندانی نیاورده و گمان می رود در ساعات آتی و بدلیل حضور گسترده حامیان اردوغان در خیابان ها و مراکز حساس و عدم پشتیبانی بخش گسترده ای از احزاب و نظامیان از کودتاچیان به سرانجام نرسیده و شکست بخورد.

برآورد تحولات ترکیه نشان می دهد که بیش از دو دهه از آخرین کودتای صورت پذیرفته در این کشور می گذرد، چه عواملی سبب شده تا شماری از نظامیان به سوی کودتا تمایل شده و چرا کودتای فوق نافرجام ماند؟ مهمترین سوال را می توان در آینده ی ترکیه جستجو نمود، که با غلبه اردوغان بر کودتاچیان، سیاست های داخلی و بین المللی آنکارا به کدامین سمت متمایل خواهد شد؟

تمرکز قدرت در دستان یک نفر

برآورد دهه اول قدرت گیری حزب عدالت و توسعه نشان از گذار واقعی جامعه ترکیه به سوی مردمسالاری و توسعه همه جانبه در این کشور دارد. دستگاه های نظامی و امنیتی به مرور از مداخله در امور سیاسی منع شده و مردم آزادانه تر از گذشته به روابط اجتماعی و فردی خویش که تا پیش از آن و بر اساس قواعد حاکم محدود شده بودند می پرداختند.

در حوزه ی اقتصادی از ترکیه به عنوان بزرگ ترین اقتصاد منطقه و یکی از 20 کشور اول صنعتی جهان نام برده می شد. بهره گیری حزب عدالت و توسعه از موقعیت ژئوپلتیک کشور به عنوان محل اتصال آسیا و اروپا به عنوان محل ترانزیت اصلی جاده ای، راه آهن و هوایی و سرمایه گذاری بی حد و اندازه در تنگه های بسفر و داردانل در کنار عبور خطوط اصلی انرژی از جمله گاز و نفت از این کشور، اهمیت ویژه ای را به ترکیه بخشیده بود. در حوزه ی سیاست بین الملل و با به صفر رساندن تنش ها با همسایگان، از آنکارا به عنوان محل اصلی حل و فصل معضلات منطقه ای نام برده می شد. با این حال و با وجود سیاست های بسیار سازنده حزب حاکم در مسیر عبور ترکیه از یک کشور ورشکسته و با تورم نجومی در ابتدای دهه اول هزاره سوم به یک کشور سازنده و تاثیر گذار در مناسبات بین المللی و منطقه ای با گذشت یک دهه، مسیر کشور اندک دچار تغییر شد.

کناره گیری عبدالله گل از سمت ریاست جمهوری، عزل و نصب های گسترده در قوه ی قضائیه، پاکسازی نیروهای پلیس و مقام های امنیتی، مداخله مستقیم اردوغان در تعیین وزرا، کاهش قدرت نخست وزیری و افزایش قدرت ریاست جمهوری، تلاش برای تغییر قانون اساسی به نفع اردوغان، درگیری او با فتح الله گولن متحد سابق و قدرتمندش، مقابله با روزنامه نگاران و بستن شبکه های اجتماعی و برخورد خشن با مخالفین اردوغان در سطح داخلی و... در طول آغاز دهه دوم حکمرانی حزب از سال ابتدای 2011 به این سو، عملا و بر خلاف گذشته از قدرت حزب و رهبرانش کاسته و موجب شد تا قدرت کاملا شخصی شده و اردوغان به همه کاره ی ترکیه تبدیل شود.

تداوم رویه فوق علاوه بر شکاف داخلی میان رهبری حزب عدالت و توسعه که نهایتا به درگیری گولن با اردوغان انجامید، منجر به حذف شخصیت های صاحب نفوذی هم چون علی بابا جان، احمد داوود اوغلو و عبدالله گل گردید. رویه ای که اردوغان را به یکه تاز تعیین سیاست ها در ترکیه قلمداد نمود. قدرت وصف ناشدنی او تا آن جا رفت که هیچ روزنامه نگار، خبرنگار و یا شخصیتی قدرت انتقاد و یا به چالش کشانده وی را نداشته و بالعکس، این اردوغان بود که برای اولین مرتبه و از زمان شکل گیری جمهوری ترکیه تا به امروز، زبان به انتقاد از آتاترک بنیان گذار ترکیه گشود. فضای فوق زمینه ی یاس و ناامیدی فزاینده ای را میان قشرهای مختلف ترکیه اعم از سکولارهای چپ و ملی گایان افراطی فراهم آورد.

مداخله روز افزون ترکیه در امور سوریه و عراق و متهم شدن دولت او در عرصه بین المللی به عنوان دولت حامی تروریست های داعش در کنار بر هم خوردن فرآیند صلح با کردها در عرصه ی داخلی، عملا ترکیه ی اردوغان را به ورطه ی بی بازگشتی کشانده بود. کودتای شب گذشته نظامیان را می توان آخرین تلاش های بازماندگان از نظام سابق و وفاداران به نظام لائیسیته دانست.